دیپلماسی و همکاری چندجانبه برای تحقق صلح بر مجموعه‌ای از عوامل نظیر دولتها، نهادهای بین‌المللی، سمنها دلالت دارد، هر چند تجربه زیسته بخصوص در بحرانهای بشری در دهه‌های اخیر نشان داده است که سمنها بیش از هر عامل دیگر رو به رشد، نقش‌آفرینی موثر و مسئولیت پذیری حقوق بشری بوده است. لذا، یادداشت حاضر شواهدی ارائه خواهد کرد که نشان می‌دهد سمنها بخصوص در دوره پساکرونا نقش مهمی در مسیر صلح پایدار داشته است و با افزایش امواج ناسیونالیستی و ناکامی سازمانهای بین‌المللی در مدیریت شرایط حادث شده، بیش از پیش در دیپلماسی چندجانبه برای صلح موثر خواهند بود.
متن کامل در تصاویر
نویسنده متن : خانم دکتر زهره خوارزمی
روز جهانی چندجانبه‌گرایی و دیپلماسی برای صلح: فرصتها و چالشهای پسا کرونا
روز 24 آوریل، با تصویب قطعنامه‌ای در سال 2018 ، روز جهانی چند جانبه‌گرایی و دیپلماسی برای صلح نام گرفته است تا با احیای تصویر منشور سازمان ملل و اسناد بالادستی این سازمان مبنی بر ائتلاف و هم‌افزایی بین‌المللی برای تحقق صلح پایدار بخصوص در پارادایم توسعه پایدار تأکید شود.
دیپلماسی و همکاری چندجانبه برای تحقق صلح بر مجموعه‌ای از عوامل نظیر دولتها، نهادهای بین‌المللی، سمنها دلالت دارد، هر چند تجربه زیسته بخصوص در بحرانهای بشری در دهه‌های اخیر نشان داده است که سمنها بیش از هر عامل دیگر رو به رشد، نقش‌آفرینی موثر و مسئولیت پذیری حقوق بشری بوده است. لذا، یادداشت حاضر شواهدی ارائه خواهد کرد که نشان می‌دهد سمنها بخصوص در دوره پساکرونا نقش مهمی در مسیر صلح پایدار داشته است و با افزایش امواج ناسیونالیستی و ناکامی سازمانهای بین‌المللی در مدیریت شرایط حادث شده، بیش از پیش در دیپلماسی چندجانبه برای صلح موثر خواهند بود.
از سال 1945 که سمنها توانستند با لابی در کنفرانس سن‌فرانسیسکو جایگاه «مقام مشورتی» با اکوسوک را اخذ کنند تا امروز که 4.045 سمن دارای این مقام هستند[1]، سمنها به صورت فزاینده‌ای از جایگاه مشورتی و همکاری عملیاتی در عرصه بین‌الملل برخوردار بوده‌اند. سمنها در واقع به مرور زمان به یک ساختار دموکراتیک و نماینده جامعه مدنی، مستقل از دولتها، به یک ابزار قانونی و بخش تفکیک ناپذیر حکمرانی بدل شده است[2].
نقش‌آفرینی سمنها در تعامل با دولتها و نهادهای بین‌المللی در مقوله صلح نیز در راستای همین امر است. ضمن متکثر شدن کنشگران و بازیگران به واسطه مشارکت سمنها، ادبیات جنگ، منازعه، موازنه قوا و نگاههای امنیتی در بسیاری از ابعاد محلی، منطقه‌ای یا بین‌المللی، حداقل در سطح هنجارسازی و تولید محتوا و اسناد به سوی صلح‌محوری و رعایت حقوق بشر یا حقوق بشردوستانه متمایل شده است.
دوره شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا یکی از دورانهای طلایی مشارکت پیشتازانه سمنها در قالب همکاریهای چندجانبه با دولتها و سازمانهای بین‌المللی بوده است و یونسکو در این رابطه، یک صورتبندی از 9 تم اصلی را ارائه کرده است: کاهش عدم تساوی، مبارزه با فقر، توجه به جمعیتهای در حاشیه، کمک به رانده شدگان، مقابله با تبعیض، حمایت از زنان، شمول جوانان و ایده‌های آنها نسبت به اینده، اهمیت اطلاعات و فناوری ارتباطات، انتقال اطلاعات صحیح در حوزه سلامت. از این منظر، ده‌ها سمن از کشورهای گوناگون به عنوان نمونه ذکر شده‌اند و هر یک از این تمها بخشی از پازل تحقق صلح پایدار را به دست می‌دهد[3].
از این دست ائتلافها و همکاریها در این دوران بسیار بوده است. در مثالی دیگر، کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد[4] از همان اواسط ماه مارس 2020، با همکاری شورای بین‌المللی آژانسهای داوطلب[5] جلسات مشورتی هفتگی مجازی با سمنها و با عنوان کلی «پاسخ به پاندمی» ترتیب داده است تا نظرات و فعالیتها و مداخلات مثبت آنها را دریافت کند. این نظرات مبنای شکل‌گیری کنفرانس سالانه مشورت کمیساریای عالی پناهندگان- سمنها 2020 نیز بوده است[6].
ائتلاف بین سمنی نیز صورتی از همین دیپلماسی است: برای نمونه، ائتلافی از سمنها مانند سمن بین‌المللی فضایی به سوی صلح از دانمارک[7]، بنیاد آمریکایی بشریت متحد[8] و خیریه بین‌المللی مسیر صلح[9] در کشورهایی با دولتهای ناکارآمد یا دچار بحرانها و منازعات جدی مانند یمن، کرکوک عراق، کامرون، سودان و غنا در دوره شیوع کوید-19 حاضر شدند. آنها ضمن بسیج و اعزام 400 صلح بان از 60 کشور به کشورهای هدف به صورت میانجیگری برای آتش بس در دوره کوید، آموزش مردم به صورت فیزیکی و مجازی، محافظت از حقوق بشر بخصوص حقوق ژورنالیستها و کادر درمان و... به فعالیت پرداختند[10].
علیرغم ذکر نمونه‌هایی از فعالیت فزاینده سمنها در تحقق صلح پایدار بخصوص در دوره پساکرونا و نقش‌آفرینی آنها در دیپلماسی چندجانبه در آخر لازم است یادآور شویم که متن فعالیت سمنها در عرصه صلح بین‌الملل خالی از مناسبات قدرت و ایدئولوژی نیست و شناسایی ساختارها و بسترهای فرهنگی فعالیت آنها بسیار مهم است.
حضور، امکانات، سرمایه، تنوع فعالیتها و عمق نفوذ سمنها به نسبت کشور مادر، اسپانسرهای مالی و همکاری آنها با نهادهای بین‌المللی نظیر آژانسهای ملل متحد و منطبق با هنجارها و انتظارات ایشان متفاوت است و لزوما توانمندی از درون و اندیشه‌های ایده‌آل‌گرا برای یک سمن کافی نیست تا در عرصه بین‌الملل پیشتاز باشد. همچنین، پیوند عمیق و استفاده ابزاری از سمنها توسط دولتها برای مشروع جلوه دادن مداخلات سیاسی و یا تحمیل استانداردهای ایدئولوژیک تحت عنوان حقوق بشر امری بدیهی است، بنابراین دولتهایی مانند دولتهای غربی که بیشتر با بدنه سمنها در قلمرو خود یا سمنهای فراملی عجین هستند، خواه ناخواه بهتر و بیشتر از این ابزار برای تأمین اهداف خود بهره می‌برند.
[1]https://www.un.org/development/desa/dspd/civil-society/ecosoc-status.html
این تعداد صرف نظر از هزاران سمن همکار با نهادهای گوناگون ملل متحد از جمله سمنهای مقام مشورتی دپارتمان اطلاعات عمومی (DPI) است.
[2][2] The Role of Non-Governmental Organizations in the Process of International Treaty Making, 2020, www.scielo.org.mx/scielo.php
[3]en.unesco.org/news/exploring-new-and-innovative-responses-crisis-ngo-solidarity-during-covid-19
[4]UNHCR
[5]ICVA
[6]www.unhcr.org/2020-ngo-consultations-on-the-covid-19-response.html
[7] Conducive Space for Peace
[8]Humanity United
[9] Peace Direct
[10]www.peacedirect.org/wp-content/uploads/2020/04/p4d-covid-19-report-v5.pdf
